Lợi nhuận sau thuế là gì? Công thức tính và phương pháp tối ưu

Trong thế giới kinh doanh, lợi nhuận sau thuế là chỉ số tài chính quan trọng bậc nhất, phản ánh chính xác hiệu quả hoạt động của một doanh nghiệp. Đây là phần lợi nhuận cuối cùng sau khi đã trừ hết mọi chi phí và thuế và là đích đến thực sự của mọi hoạt động sản xuất, kinh doanh. Trong bài viết dưới đây, Friday sẽ giúp bạn hiểu rõ lợi nhuận sau thuế là gì, cách tính toán cũng như những phương pháp giúp tối ưu con số này một cách hiệu quả.

1. Lợi nhuận sau thuế là gì?

Lợi nhuận sau thuế (tiếng Anh: Profit After Tax, viết tắt PAT) là khoản lợi nhuận cuối cùng mà doanh nghiệp thực sự thu được sau khi đã hoàn tất tất cả nghĩa vụ chi phí, bao gồm:

• Chi phí sản xuất – kinh doanh,
• Chi phí bán hàng, quản lý, tài chính,
• Và đặc biệt là thuế thu nhập doanh nghiệp theo quy định của pháp luật.

Hay nói cách khác, lợi nhuận sau thuế chính là phần thu nhập ròng còn lại mà doanh nghiệp có thể tự chủ phân phối và sử dụng cho các mục đích chiến lược như:

• Chi trả cổ tức cho cổ đông,
• Tái đầu tư phát triển sản xuất kinh doanh,
• Trích lập quỹ dự phòng, khen thưởng – phúc lợi,
• Hoặc có thể giữ lại dưới dạng lợi nhuận chưa phân phối để sử dụng ở kỳ sau.

Xem thêm: Lợi nhuận sau thuế chưa phân phối là gì? Cách tính, Hạch toán và Sử dụng

2. Công thức tính lợi nhuận sau thuế

Lợi nhuận sau thuế = Lợi nhuận trước thuế – Thuế thu nhập doanh nghiệp phải nộp

Lợi nhuận trước thuế phản ánh kết quả kinh doanh trước khi nộp thuế, được tính như sau:

• Lợi nhuận trước thuế = Doanh thu thuần – Tổng chi phí

Trong đó: 

• Doanh thu thuần = Tổng doanh thu – các khoản giảm trừ (chiết khấu, hàng trả lại…)
• Tổng chi phí bao gồm:

• Chi phí sản xuất, vận hành (nguyên vật liệu, nhân công)
• Chi phí quản lý doanh nghiệp
• Chi phí bán hàng
• Chi phí tài chính (lãi vay…)

Thuế TNDN là khoản thuế doanh nghiệp phải nộp cho Nhà nước, thường tính theo công thức:

Thuế TNDN = Thu nhập tính thuế x Thuế suất thuế TNDN

Trong đó:

• Thu nhập chịu thuế = Doanh thu – Chi phí được khấu trừ + Các khoản thu nhập khác
• Thuế suất phổ biến hiện nay tại Việt Nam là 20%, tuy nhiên có thể thay đổi tùy theo ngành nghề, ưu đãi thuế hoặc khu vực.

3. Bài tập áp dụng công thức tính lợi nhuận sau thuế

Ví dụ:

Một doanh nghiệp có các số liệu tài chính như sau trong kỳ:

• Tổng doanh thu: 5.000.000.000 VNĐ
• Các khoản giảm trừ: 200.000.000 VNĐ
• Chi phí sản xuất: 2.000.000.000 VNĐ
• Chi phí bán hàng và quản lý: 800.000.000 VNĐ
• Chi phí tài chính (lãi vay): 100.000.000 VNĐ
• Các khoản thu nhập khác: 50.000.000 VNĐ
• Thuế suất thuế TNDN: 20%

Bước 1: Tính doanh thu thuần

= 5.000.000.000 – 200.000.000 = 4.800.000.000 VNĐ

Bước 2: Tính tổng chi phí

= 2.000.000.000 + 800.000.000 + 100.000.000 = 2.900.000.000 VNĐ

Bước 3: Tính lợi nhuận trước thuế

= 4.800.000.000 – 2.900.000.000 = 1.900.000.000 VNĐ

Bước 4: Tính thu nhập tính thuế

= 4.800.000.000 – 2.900.000.000 + 50.000.000 = 1.950.000.000 VNĐ

Bước 5: Tính thuế TNDN phải nộp

= 1.950.000.000 × 20% = 390.000.000 VNĐ

Bước 6: Tính lợi nhuận sau thuế

= 1.900.000.000 – 390.000.000 = 1.510.000.000 VNĐ

⇒ Lợi nhuận sau thuế của doanh nghiệp là 1.510.000.000 VNĐ

4. Ý nghĩa của lợi nhuận sau thuế đối với doanh nghiệp

Lợi nhuận sau thuế (Profit After Tax – PAT) không chỉ là một con số tài chính đơn thuần, mà còn là chỉ tiêu then chốt phản ánh hiệu quả hoạt động thực chất của một doanh nghiệp trong một kỳ kế toán. Khoản lợi nhuận này đại diện cho phần thu nhập ròng còn lại sau khi đã thanh toán tất cả các chi phí vận hành và hoàn thành nghĩa vụ thuế với nhà nước.

1. Đánh giá hiệu quả kinh doanh thực tế

Lợi nhuận sau thuế là thước đo chính xác nhất cho thấy doanh nghiệp đang lãi, lỗ hay hòa vốn. Nếu con số này dương và có xu hướng tăng qua các kỳ, điều đó chứng tỏ hoạt động sản xuất – kinh doanh đang được vận hành hiệu quả.

Các nhà quản lý dựa vào dữ liệu này để:

• Xác định mức độ thành công của chiến lược hiện tại
• Tái cấu trúc hoặc cải tiến nếu cần
• Đề xuất điều chỉnh kế hoạch tài chính, sản xuất, marketing

2. Căn cứ phân phối thu nhập và tái đầu tư

Lợi nhuận sau thuế là nguồn vốn tự có mà doanh nghiệp có thể chủ động phân bổ cho nhiều mục đích như:

• Chi trả cổ tức cho cổ đông
• Tái đầu tư phát triển mở rộng quy mô
• Trích lập các quỹ: khen thưởng, phúc lợi, dự phòng rủi ro…

Việc sử dụng lợi nhuận ròng một cách hiệu quả giúp nâng cao năng lực cạnh tranh và đảm bảo tăng trưởng bền vững.

3. Cơ sở quan trọng cho nhà đầu tư và cổ đông

Đối với cổ đông và nhà đầu tư, lợi nhuận sau thuế là cơ sở để:

• Đánh giá khả năng sinh lời từ phần vốn góp
• Quyết định nắm giữ hay thoái vốn
• So sánh với các công ty cùng ngành hoặc với mức sinh lời kỳ vọng

Khi doanh nghiệp có lợi nhuận ròng cao và ổn định, niềm tin của cổ đông sẽ được củng cố, từ đó thúc đẩy dòng vốn đầu tư mới.

4. Tác động trực tiếp đến giá trị cổ phiếu

Trong thị trường chứng khoán, lợi nhuận sau thuế là yếu tố ảnh hưởng mạnh đến EPS (thu nhập trên mỗi cổ phiếu) – một chỉ số cốt lõi để định giá cổ phiếu. Khi lợi nhuận ròng tăng:

• EPS tăng ⇒ giá cổ phiếu thường tăng theo
• Doanh nghiệp được đánh giá tích cực hơn trên thị trường

Các nhà đầu tư thường theo dõi sát sao lợi nhuận sau thuế để dự đoán biến động giá cổ phiếu và tiềm năng đầu tư.

5. Hỗ trợ kêu gọi vốn và xây dựng uy tín doanh nghiệp

Doanh nghiệp có lợi nhuận sau thuế tốt sẽ có lợi thế trong việc:

• Gây dựng uy tín với ngân hàng, tổ chức tín dụng để dễ dàng tiếp cận vốn vay
• Thuyết phục nhà đầu tư khi gọi vốn mở rộng kinh doanh
• Tăng độ tín nhiệm trên thị trường, kể cả trong hợp tác kinh doanh, đấu thầu dự án hay niêm yết cổ phiếu

Xem thêm: Tài sản thuế thu nhập doanh nghiệp hoãn lại là gì? Giải thích chi tiết

5. Các yếu tố ảnh hưởng tới lợi nhuận sau thuế của doanh nghiệp

Lợi nhuận sau thuế là khoản lợi nhuận ròng doanh nghiệp giữ lại sau khi đã trừ mọi chi phí hoạt động và hoàn tất nghĩa vụ thuế với Nhà nước. Để tối ưu hóa lợi nhuận sau thuế, doanh nghiệp cần nhận diện và quản lý tốt các yếu tố ảnh hưởng sau:

5.1. Chi phí vận hành doanh nghiệp

Chi phí vận hành là tổng hợp các khoản chi tiêu cần thiết để duy trì hoạt động thường xuyên như:

• Chi phí nhân sự (lương, thưởng, bảo hiểm)
• Chi phí tiếp thị và bán hàng (marketing, hoa hồng)
• Chi phí quản lý văn phòng, phần mềm, điện nước, dịch vụ thuê ngoài…

Tác động:

• Chi phí vận hành càng cao, lợi nhuận trước thuế sẽ giảm xuống, kéo theo lợi nhuận sau thuế thấp hơn.
• Ngược lại, nếu doanh nghiệp kiểm soát chi phí hiệu quả, cắt giảm các khoản không cần thiết mà không ảnh hưởng chất lượng, thì lợi nhuận ròng sẽ được cải thiện.

Gợi ý cải thiện:

• Tối ưu nhân sự bằng phần mềm quản trị
• Cắt giảm hoạt động không mang lại giá trị gia tăng
• Tăng hiệu suất làm việc thông qua tự động hóa

5.2. Giá gốc sản phẩm

Giá gốc là tổng chi phí để sản xuất ra một đơn vị sản phẩm hoặc cung cấp một dịch vụ, bao gồm:

• Chi phí nguyên vật liệu
• Chi phí gia công/sản xuất
• Chi phí vận chuyển đến tay khách hàng (nếu tính gộp)

Tác động:

• Giá gốc càng cao, biên lợi nhuận sẽ bị thu hẹp, từ đó làm giảm lợi nhuận sau thuế, đặc biệt nếu doanh nghiệp không thể tăng giá bán tương ứng.
• Ngược lại, nếu doanh nghiệp giảm được giá gốc nhưng vẫn giữ chất lượng, thì biên lợi nhuận sẽ cao hơn.

Gợi ý cải thiện:

• Đàm phán tốt với nhà cung ứng để giảm giá nguyên liệu
• Áp dụng công nghệ sản xuất tiết kiệm năng lượng, chi phí
• Quản lý hàng tồn kho hiệu quả để tránh thất thoát, lãng phí

5.3. Thuế thu nhập doanh nghiệp

Đây là loại thuế doanh nghiệp bắt buộc phải nộp, được tính trên lợi nhuận trước thuế. Mức thuế suất hiện hành tại Việt Nam là 20%, tuy nhiên có thể thay đổi theo ngành nghề, khu vực hoặc chính sách ưu đãi của Nhà nước.

Tác động:

• Mức thuế suất cao sẽ làm giảm phần lợi nhuận giữ lại, trong khi nếu doanh nghiệp được hưởng các ưu đãi thuế, thì phần thuế nộp sẽ giảm xuống, làm tăng lợi nhuận sau thuế.

Gợi ý cải thiện:

• Nắm rõ quy định pháp luật về thuế và các chính sách miễn/giảm thuế
• Lập kế hoạch tài chính để tận dụng ưu đãi thuế theo vùng kinh tế, lĩnh vực ưu tiên
• Quản trị kế toán thuế rõ ràng, minh bạch để tránh rủi ro phát sinh nghĩa vụ ngoài dự tính

6. Nguyên tắc phân phối lợi nhuận sau thuế

1. Tuân thủ nghĩa vụ tài chính trước khi phân phối: Trước khi phân chia lợi nhuận, doanh nghiệp phải đảm bảo:

• Đã nộp đầy đủ thuế thu nhập doanh nghiệp và các loại thuế khác theo quy định;
• Hoàn thành việc thanh toán nợ đến hạn;
• Không bị thiếu hụt quỹ tiền mặt sau khi phân phối lợi nhuận.

Lưu ý: Việc chia lợi nhuận trong khi đang nợ quá hạn hoặc mất khả năng thanh toán có thể bị xử lý vi phạm hành chính hoặc hình sự tùy mức độ.

2. Nguyên tắc phân phối lợi nhuận sau thuế: Việc phân bổ lợi nhuận ròng nên dựa trên các nguyên tắc sau:

a. Tính minh bạch và hợp pháp: Việc trích lập và chia lợi nhuận cần ghi nhận đầy đủ trong sổ sách kế toán và quyết toán rõ ràng tại đại hội cổ đông hoặc cuộc họp thành viên;

Phải dựa trên báo cáo tài chính đã kiểm toán, đảm bảo tính chính xác.

b. Trích lập các quỹ bắt buộc và quỹ nội bộ: Các khoản trích lập phổ biến:

• Quỹ dự phòng tài chính: để ứng phó với rủi ro như thua lỗ, suy giảm thị trường.
• Quỹ đầu tư phát triển: tối đa 30% lợi nhuận sau thuế để phục vụ tái đầu tư, nâng cao năng lực sản xuất, cải tiến công nghệ.
• Quỹ phúc lợi và khen thưởng: nhằm khích lệ nhân viên, đảm bảo chế độ an sinh nội bộ.
• Quỹ xã hội – cộng đồng (nếu có): để doanh nghiệp thể hiện trách nhiệm xã hội.

c. Chia cổ tức hoặc phân phối lợi nhuận cho thành viên/cổ đông: Tùy thuộc vào loại hình doanh nghiệp:

• Công ty cổ phần: chia cổ tức bằng tiền mặt hoặc cổ phiếu.
• Công ty TNHH: chia lợi nhuận theo tỷ lệ góp vốn (nếu không có thỏa thuận khác).

Việc phân chia cần tuân thủ điều lệ công ty, các thỏa thuận nội bộ, hợp đồng góp vốn.

d. Cân đối giữa chia lợi nhuận và tái đầu tư: Doanh nghiệp cần đánh giá năng lực tài chính và định hướng phát triển dài hạn để:

• Không chia hết lợi nhuận mà giữ lại một phần để tái đầu tư, mở rộng kinh doanh;
• Duy trì tính thanh khoản, tránh rủi ro mất cân đối dòng tiền.

3. Vai trò chiến lược của việc phân phối lợi nhuận sau thuế

• Tăng uy tín với nhà đầu tư: phân phối hợp lý và hiệu quả lợi nhuận ròng sẽ nâng cao lòng tin từ cổ đông, tạo điều kiện thuận lợi cho các đợt gọi vốn tiếp theo.
• Đảm bảo sự phát triển bền vững: việc phân phối hợp lý giúp doanh nghiệp không chỉ tồn tại, mà còn mở rộng và nâng cao năng lực cạnh tranh.
• Khuyến khích nội bộ: quỹ thưởng – phúc lợi tạo động lực làm việc, thu hút và giữ chân nhân tài.

Xem thêm: Tiền mặt tồn quỹ là gì? Và cách xử lý hiệu quả

7. Các cách tối ưu lợi nhuận sau thuế

7.1. Gia tăng doanh thu

Gia tăng doanh thu luôn là cách bền vững và trực tiếp để cải thiện lợi nhuận sau thuế. Doanh nghiệp có thể thực hiện điều này thông qua:

• Mở rộng thị trường tiêu thụ: Khai thác các phân khúc khách hàng mới, thâm nhập thị trường tiềm năng trong và ngoài nước.
• Đổi mới sản phẩm và dịch vụ: Phát triển các dòng sản phẩm đáp ứng đúng nhu cầu thị trường, tạo sự khác biệt để tăng giá trị cảm nhận.
• Định giá linh hoạt: Thiết lập giá bán phù hợp từng phân khúc, sử dụng định giá theo giá trị, định giá gói, hoặc giá theo hiệu suất.
• Tăng cường chiến lược marketing: Tập trung vào tiếp thị số (digital marketing), thương mại điện tử và chăm sóc khách hàng nhằm gia tăng tỉ lệ chuyển đổi và giữ chân khách hàng.
• Upsell – Cross-sell thông minh: Gợi ý sản phẩm bổ trợ khi khách mua hàng để tăng giá trị đơn hàng trung bình.

7.2. Kiểm soát, tối ưu chi phí

Chi phí chính là yếu tố ăn mòn lợi nhuận nếu không được kiểm soát chặt chẽ. Một số cách thức hiệu quả:

• Tối ưu chuỗi cung ứng: Đàm phán giá tốt hơn, lựa chọn nhà cung cấp đáng tin cậy và cắt giảm trung gian không cần thiết.
• Tự động hóa quy trình sản xuất – vận hành: Ứng dụng công nghệ giúp tiết kiệm thời gian và nhân lực, từ đó giảm chi phí dài hạn.
• Giảm thiểu chi phí gián tiếp: Cân nhắc chuyển sang mô hình làm việc từ xa, sử dụng văn phòng linh hoạt, tiết kiệm điện nước, tài nguyên.
• Thuê ngoài (Outsourcing) các chức năng không cốt lõi như vận hành kho, hậu cần, IT hoặc kế toán để giảm chi phí cố định.

7.3. Giảm chi phí thuế TNDN bằng cách tận dụng các chính sách ưu đãi thuế

• Lựa chọn địa điểm đầu tư có ưu đãi thuế: Khu công nghệ cao, khu công nghiệp, khu kinh tế đặc biệt thường có chính sách miễn giảm thuế trong nhiều năm.
• Áp dụng thuế suất ưu đãi theo ngành nghề khuyến khích: Ví dụ ngành giáo dục, môi trường, năng lượng tái tạo,…
• Khấu hao tài sản hợp lý: Doanh nghiệp có thể lựa chọn phương pháp khấu hao nhanh để giảm thu nhập chịu thuế trong giai đoạn đầu tư.
• Kết chuyển lỗ hợp lý: Theo quy định, doanh nghiệp có thể kết chuyển lỗ trong tối đa 5 năm tiếp theo, giúp giảm thu nhập tính thuế.

7.4. Có chiến lược tài chính, tối ưu dòng tiền hiệu quả

• Quản lý dòng tiền sát sao: Dự báo dòng tiền vào – ra hàng tháng, tránh tình trạng thiếu hụt hoặc tồn đọng nguồn lực.
• Tận dụng vốn nhàn rỗi: Đầu tư ngắn hạn vào các tài sản có thu nhập cố định như trái phiếu, chứng chỉ tiền gửi để tạo thêm lợi nhuận.
• Cân đối giữa vốn vay và vốn tự có: Tránh lạm dụng nợ, đồng thời giảm chi phí lãi vay thông qua tái cấu trúc khoản vay hoặc thương lượng lại lãi suất.
• Kiểm soát vòng quay hàng tồn kho và công nợ: Giảm thời gian tồn kho và đẩy nhanh chu kỳ thu hồi công nợ để tăng hiệu suất sử dụng vốn.

7.5. Cải thiện nâng cao hiệu suất lao động, vận hành doanh nghiệp

Con người là trung tâm của tăng trưởng bền vững, nên cần:

• Tăng cường đào tạo nội bộ: Giúp nhân sự cập nhật kỹ năng, gia tăng giá trị đóng góp cho doanh nghiệp.
• Ứng dụng phần mềm quản lý hiện đại (ERP, CRM, HRM): Tăng hiệu suất công việc, giảm lỗi, kiểm soát chặt chi phí vận hành.
• Tối ưu cơ cấu tổ chức: Loại bỏ bộ phận dư thừa, sắp xếp lại công việc giúp hoạt động tinh gọn hơn.
• Thúc đẩy văn hóa hiệu suất cao: Thiết lập KPI rõ ràng, khuyến khích đổi mới sáng tạo và khen thưởng xứng đáng.

8. Một vài câu hỏi thường gặp về lợi nhuận sau thuế

1. Lợi nhuận sau thuế được ghi nhận ở đâu trên báo cáo tài chính?

Lợi nhuận sau thuế chưa phân phối được phản ánh tại Tài khoản 421 theo hệ thống kế toán Việt Nam. Trên báo cáo tài chính, khoản này nằm ở phần vốn chủ sở hữu trên bảng cân đối kế toán và là cơ sở để:

• Chia cổ tức cho cổ đông
• Trích lập các quỹ nội bộ (phát triển, dự phòng tài chính, khen thưởng…)
• Bổ sung vốn điều lệ hoặc
• Tái đầu tư vào hoạt động sản xuất kinh doanh

2. Chia lợi nhuận sau thuế có bị tính thuế thu nhập cá nhân không?

Có. Nếu cá nhân nhận cổ tức bằng tiền mặt từ phần lợi nhuận sau thuế được chia, họ phải nộp thuế thu nhập cá nhân 5% trên tổng số tiền nhận được (theo Thông tư 111/2013/TT-BTC). Tuy nhiên, cổ tức bằng cổ phiếu không bị tính thuế TNCN tại thời điểm nhận, nhưng có thể bị tính thuế khi chuyển nhượng cổ phiếu đó sau này.

Doanh nghiệp tư nhân hoặc công ty TNHH MTV do cá nhân sở hữu không áp dụng quy định này, vì phần lợi nhuận sau thuế thuộc về chủ sở hữu nên không chịu thuế TNCN.

3. Lợi nhuận sau thuế được xem là tài sản hay vốn chủ sở hữu?

Lợi nhuận sau thuế không phải là tài sản, mà được xếp vào vốn chủ sở hữu, cụ thể là lợi nhuận chưa phân phối. Đây là phần giá trị tích lũy được giữ lại trong doanh nghiệp để sử dụng cho các mục tiêu phát triển, đầu tư, chia cổ tức, hoặc tăng vốn điều lệ.

4. Có thể dùng lợi nhuận sau thuế để tăng vốn điều lệ không?

Có thể. Theo quy định tại Thông tư 111/2013/TT-BTC, nếu doanh nghiệp sử dụng lợi nhuận sau thuế chưa phân phối để chuyển thành phần vốn góp bổ sung thì đây được xem là tăng vốn điều lệ từ nội bộ. Trong trường hợp này, phần tăng vốn có thể không bị đánh thuế TNCN, tuy nhiên cần làm rõ mục đích, hồ sơ hợp lệ và quyết định của đại hội cổ đông/hội đồng thành viên.

Kết luận

Lợi nhuận sau thuế không chỉ là con số phản ánh kết quả kinh doanh, mà còn là thước đo cho sự phát triển bền vững của doanh nghiệp. Việc hiểu và nắm chắc công thức tính, đồng thời áp dụng các phương pháp tối ưu hợp lý sẽ giúp doanh nghiệp nâng cao hiệu quả hoạt động và gia tăng giá trị lâu dài. Trong một môi trường cạnh tranh khốc liệt, doanh nghiệp nào kiểm soát tốt lợi nhuận sau thuế, doanh nghiệp đó nắm trong tay lợi thế vững chắc.