Tỷ suất lợi nhuận là gì? Ý nghĩa, vai trò và công thức tính

Trong kinh doanh, lợi nhuận là mục tiêu cuối cùng mà mọi doanh nghiệp đều hướng tới. Tuy nhiên, để đánh giá hiệu quả hoạt động không chỉ dựa vào con số lợi nhuận tuyệt đối, mà còn cần xem xét tỷ suất lợi nhuận – chỉ số phản ánh mức độ sinh lời so với doanh thu hoặc chi phí bỏ ra. Vậy tỷ suất lợi nhuận là gì? Chỉ số này có ý nghĩa ra sao trong việc đánh giá hiệu quả tài chính? Hãy cùng Friday tìm hiểu trong bài viết dưới đây.

1. Tỷ suất lợi nhuận là gì?

Tỷ suất lợi nhuận (Return On Sales – ROS) là một chỉ số tài chính thể hiện mức độ hiệu quả của doanh nghiệp trong việc tạo ra lợi nhuận từ doanh thu. Nó được tính bằng phần trăm, dựa trên tỷ lệ giữa lợi nhuận ròng và tổng doanh thu, cho biết mỗi đồng doanh thu mang lại bao nhiêu lợi nhuận sau khi trừ các chi phí.

Xem thêm: Tỷ lệ chiết khấu là gì? Vai trò và cách tính chính xác

2. Ý nghĩa và vai trò của tỷ suất lợi nhuận trong doanh nghiệp

2.1. Ý nghĩa của tỷ suất lợi nhuận

Đo lường khả năng sinh lời: Tỷ suất lợi nhuận cho thấy mỗi đồng doanh thu, vốn hoặc tài sản tạo ra bao nhiêu lợi nhuận. Ví dụ, nếu tỷ suất lợi nhuận trên doanh thu là 0.4, cứ 1 đồng doanh thu sẽ đem về 0.4 đồng lợi nhuận.
Đánh giá sức khỏe tài chính: Chỉ số này phản ánh hiệu quả hoạt động kinh doanh, giúp doanh nghiệp xác định chiến lược hiện tại có mang lại kết quả tốt hay không.
So sánh hiệu quả: Tỷ suất lợi nhuận dùng để so sánh hiệu quả kinh doanh giữa các doanh nghiệp trong cùng ngành hoặc giữa các kỳ kinh doanh. Nếu tỷ suất lợi nhuận dương, doanh nghiệp đang có lãi; nếu âm, doanh nghiệp đang thua lỗ và cần điều chỉnh chiến lược.
Nhận định tổng quát: Giá trị tỷ suất lợi nhuận càng cao, doanh nghiệp càng sinh lời tốt. Tuy nhiên, để đánh giá chính xác, cần so sánh với mức trung bình ngành, vì chỉ số dương hay âm chưa phản ánh đầy đủ hiệu quả kinh doanh.

2.2. Vai trò của tỷ suất lợi nhuận

Đo lường hiệu quả kinh doanh: Tỷ suất lợi nhuận giúp doanh nghiệp đánh giá mức độ hiệu quả trong việc sử dụng vốn, tài sản hoặc doanh thu để tạo ra lợi nhuận. Điều này hỗ trợ phân tích hiệu suất giữa các bộ phận, sản phẩm hoặc dự án, từ đó tối ưu hóa nguồn lực.
Hỗ trợ quyết định chiến lược: Chỉ số này là cơ sở để doanh nghiệp đưa ra các quyết định quan trọng như xác định giá bán phù hợp, giảm chi phí sản xuất, hoặc lựa chọn dự án đầu tư sinh lời cao. Nó cũng giúp thu hút vốn đầu tư bằng cách chứng minh hiệu quả sử dụng vốn và nâng cao uy tín.
Đánh giá khả năng cạnh tranh: Tỷ suất lợi nhuận cho phép so sánh hiệu quả kinh doanh với đối thủ trong ngành, giúp doanh nghiệp nhận diện điểm mạnh, điểm yếu và xây dựng chiến lược phù hợp để phát triển.
Kiểm soát tài chính: Các chỉ số như ROA (lợi nhuận trên tài sản) và ROE (lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu) hỗ trợ doanh nghiệp theo dõi, tối ưu hóa hoạt động kinh doanh và quản lý tài chính hiệu quả.
Thúc đẩy cải tiến và phát triển bền vững: Khi tỷ suất lợi nhuận giảm hoặc âm, doanh nghiệp có thể phát hiện vấn đề vận hành và kịp thời điều chỉnh. Duy trì tỷ suất lợi nhuận ổn định giúp đảm bảo sự phát triển bền vững và nâng cao giá trị thương hiệu.
Thu hút nhà đầu tư: Tỷ suất lợi nhuận cao thể hiện tiềm năng sinh lời, giúp doanh nghiệp thu hút nhà đầu tư và tạo điều kiện tiếp cận nguồn vốn để mở rộng hoạt động kinh doanh.

3. Công thức tính tỷ suất lợi nhuận chính xác

3.1. Tỷ suất lợi nhuận trên doanh thu

Công thức:
ROS (%) = (Lợi nhuận sau thuế / Doanh thu thuần) × 100%
- Lợi nhuận sau thuế: Là lợi nhuận ròng sau khi trừ tất cả chi phí, bao gồm chi phí sản xuất, vận hành, quản lý và thuế thu nhập doanh nghiệp.
- Doanh thu thuần: Tổng doanh thu từ hoạt động kinh doanh sau khi trừ các khoản giảm trừ (như chiết khấu, hàng trả lại).
Ý nghĩa:
- ROS đo lường mức độ hiệu quả của doanh nghiệp trong việc chuyển đổi doanh thu thành lợi nhuận ròng. Chỉ số này cho biết cứ mỗi đồng doanh thu, doanh nghiệp giữ lại được bao nhiêu đồng lợi nhuận sau khi chi trả mọi chi phí.
- ROS cao (thường trên 10%) cho thấy doanh nghiệp quản lý chi phí tốt, hoạt động kinh doanh hiệu quả và có tiềm năng tái đầu tư. Ngược lại, ROS thấp (dưới 5%) hoặc âm có thể là dấu hiệu của chi phí cao hoặc chiến lược kinh doanh chưa tối ưu.
- Chỉ số này đặc biệt hữu ích khi so sánh hiệu quả kinh doanh giữa các doanh nghiệp trong cùng ngành hoặc giữa các kỳ kinh doanh của cùng một doanh nghiệp
Ví dụ:
- Công ty A trong năm 2023 có:

Doanh thu thuần: 1.500 tỷ đồng.
Chi phí hoạt động: 600 tỷ đồng.
Lợi nhuận trước thuế: 700 tỷ đồng.
Thuế thu nhập doanh nghiệp: 20% (140 tỷ đồng).
- Tính toán:

Lợi nhuận sau thuế = Lợi nhuận trước thuế – Thuế thu nhập = 700 tỷ – 140 tỷ = 560 tỷ đồng.
ROS = (560 tỷ / 1.500 tỷ) × 100% = 37,33%.
- Kết luận: Với ROS là 37,33%, cứ mỗi 1 đồng doanh thu, công ty A tạo ra 0,3733 đồng lợi nhuận ròng, cho thấy khả năng sinh lời tốt và quản lý chi phí hiệu quả.

Xem thêm:

Lợi nhuận trước thuế (Ebit) là gì? Ý nghĩa và cách tính chính xác

Lợi nhuận sau thuế là gì? Công thức tính và phương pháp tối ưu

3.2. Tỷ suất lợi nhuận gộp

Công thức:
Tỷ suất lợi nhuận gộp (%) = [(Doanh thu thuần – Giá vốn hàng bán) / Doanh thu thuần] × 100%
- Lợi nhuận gộp: Là khoản chênh lệch giữa doanh thu thuần và giá vốn hàng bán (COGS – Cost of Goods Sold), bao gồm chi phí trực tiếp như nguyên vật liệu, nhân công sản xuất.
Ý nghĩa:
- Tỷ suất lợi nhuận gộp cho biết mỗi đồng doanh thu tạo ra bao nhiêu đồng lợi nhuận trước khi trừ các chi phí vận hành, quản lý, và thuế.
- Chỉ số này phản ánh khả năng kiểm soát chi phí sản xuất và hiệu quả của hoạt động kinh doanh cốt lõi. Tỷ suất lợi nhuận gộp cao cho thấy doanh nghiệp có chiến lược giá tốt hoặc chi phí sản xuất thấp.
- Chỉ số này thường được sử dụng để so sánh hiệu quả giữa các sản phẩm, bộ phận hoặc doanh nghiệp trong cùng ngành.
Ví dụ:
- Công ty B hoạt động trong lĩnh vực kinh doanh hàng gia dụng, có:
  - Doanh thu thuần: 800 tỷ đồng.
  - Giá vốn hàng bán (COGS): 600 tỷ đồng.
- Tính toán:
  - Lợi nhuận gộp = Doanh thu thuần – Giá vốn hàng bán = 800 tỷ – 600 tỷ = 200 tỷ đồng.
  - Tỷ suất lợi nhuận gộp = (200 tỷ / 800 tỷ) × 100% = 25%.
- Kết luận: Với tỷ suất lợi nhuận gộp 25%, cứ mỗi 1 đồng doanh thu, công ty B giữ lại 0,25 đồng lợi nhuận gộp sau khi trừ chi phí sản xuất trực tiếp. Điều này cho thấy doanh nghiệp quản lý chi phí sản xuất tương đối hiệu quả.

Xem thêm: Lợi nhuận gộp là gì? Công thức tính gross profit chuẩn xác

3.3. Tỷ suất sinh lời

Tỷ suất sinh lời trên tài sản (ROA – Return On Assets):

Công thức:
ROA (%) = (Lợi nhuận sau thuế / Tổng tài sản bình quân) × 100%
Tổng tài sản bình quân = (Tài sản đầu kỳ + Tài sản cuối kỳ) / 2
- Tổng tài sản bình quân: Bao gồm tất cả tài sản của doanh nghiệp (vốn chủ sở hữu và vốn vay), tính trung bình để phản ánh sự thay đổi tài sản trong kỳ.
Ý nghĩa:
- ROA cho biết mỗi đồng tài sản (bao gồm cả vốn vay và vốn chủ sở hữu) tạo ra bao nhiêu đồng lợi nhuận ròng. Chỉ số này đánh giá hiệu quả sử dụng tài sản của doanh nghiệp.
- ROA cao cho thấy doanh nghiệp sử dụng tài sản hiệu quả, tạo ra nhiều lợi nhuận từ nguồn lực hiện có. Ngược lại, ROA thấp có thể chỉ ra việc đầu tư vào tài sản chưa tối ưu.
- Chỉ số này rất hữu ích khi so sánh hiệu quả sử dụng tài sản giữa các doanh nghiệp trong cùng ngành.
Ví dụ:
- Công ty Y có:
  - Lợi nhuận sau thuế: 1.200 tỷ đồng.
  - Tổng tài sản đầu kỳ: 3.100 tỷ đồng.
  - Tổng tài sản cuối kỳ: 2.900 tỷ đồng.
- Tính toán:
  - Tổng tài sản bình quân = (3.100 tỷ + 2.900 tỷ) / 2 = 3.000 tỷ đồng.
  - ROA = (1.200 tỷ / 3.000 tỷ) × 100% = 40%.
- Kết luận: Với ROA 40%, cứ 100 đồng tài sản bình quân, công ty Y tạo ra 40 đồng lợi nhuận ròng, cho thấy hiệu quả sử dụng tài sản rất tốt.

Tỷ suất sinh lời trên vốn chủ sở hữu (ROE – Return On Equity):

Công thức:
ROE (%) = (Lợi nhuận sau thuế / Vốn chủ sở hữu bình quân) × 100%
- Vốn chủ sở hữu bình quân: Bao gồm vốn góp của cổ đông, các quỹ và lợi nhuận chưa phân phối, tính trung bình để phản ánh sự thay đổi trong kỳ.
Ý nghĩa:
- ROE đo lường khả năng sinh lời từ vốn của cổ đông hoặc chủ sở hữu. Chỉ số này cho biết cứ mỗi đồng vốn chủ sở hữu đầu tư, doanh nghiệp tạo ra bao nhiêu đồng lợi nhuận.
- ROE cao (thường trên 15-20%) cho thấy doanh nghiệp sử dụng vốn chủ sở hữu hiệu quả, mang lại lợi ích lớn cho cổ đông. ROE thấp có thể chỉ ra việc sử dụng vốn chưa hiệu quả hoặc lợi nhuận thấp.
- Chỉ số này đặc biệt quan trọng với nhà đầu tư, vì nó phản ánh khả năng sinh lời từ số vốn họ đầu tư vào doanh nghiệp.
Ví dụ:
- Công ty X có:
  - Lợi nhuận sau thuế: 500 tỷ đồng.
  - Vốn chủ sở hữu đầu kỳ: 1.300 tỷ đồng.
  - Vốn chủ sở hữu cuối kỳ: 1.100 tỷ đồng.
- Tính toán:
  - Vốn chủ sở hữu bình quân = (1.300 tỷ + 1.100 tỷ) / 2 = 1.200 tỷ đồng.
  - ROE = (500 tỷ / 1.200 tỷ) × 100% = 41,67%.
- Kết luận: Với ROE 41,67%, cứ 100 đồng vốn chủ sở hữu, công ty X tạo ra 41,67 đồng lợi nhuận, cho thấy khả năng sinh lời từ vốn cổ đông rất tốt.

4. Thế nào là chỉ số tỷ suất lợi nhuận tốt?

Chỉ số ROS (Return on Sales) thể hiện mức lợi nhuận ròng mà doanh nghiệp thu được từ mỗi đồng doanh thu. Để đánh giá ROS là tốt hay không, cần xem xét theo ngành nghề và tình hình cụ thể của doanh nghiệp. Dưới đây là các mức độ đánh giá ROS:

ROS cao (trên 10%): Đây là dấu hiệu tích cực, cho thấy doanh nghiệp sinh lời tốt, quản lý chi phí hiệu quả và có khả năng tạo nguồn lực để tái đầu tư hoặc phát triển. ROS trên 10% thường được xem là xuất sắc, đặc biệt trong các ngành có biên lợi nhuận thấp.
ROS trung bình (5% – 10%): Doanh nghiệp tạo ra lợi nhuận nhưng chưa tối ưu. Mức này vẫn khả quan, nhưng doanh nghiệp cần cải thiện quản lý chi phí hoặc nâng cao hiệu quả kinh doanh để tăng ROS.
ROS thấp (dưới 5%): Cảnh báo doanh nghiệp đang gặp khó khăn trong kiểm soát chi phí hoặc tối ưu hóa doanh thu. Doanh nghiệp cần xem xét lại chiến lược giá, sản phẩm hoặc quy trình vận hành để cải thiện.
ROS âm: Doanh nghiệp đang thua lỗ, cần điều chỉnh chiến lược kinh doanh. Tuy nhiên, ROS âm không phải lúc nào cũng xấu, đặc biệt với các công ty mới hoặc đang đầu tư mở rộng.

Phân loại theo cấp độ:

Cấp độ 1: ROS < 0: Doanh nghiệp lỗ, khó thu hút nhà đầu tư. Tuy nhiên, cần xem xét lịch sử ROS hoặc chiến lược dài hạn, vì một số doanh nghiệp cố ý chấp nhận lỗ giai đoạn đầu.
Cấp độ 2: 0 < ROS < 10%: Doanh nghiệp có tiềm năng phát triển, nhưng nhà đầu tư cần đánh giá cẩn thận trước khi đầu tư.
Cấp độ 3: ROS > 10%: Doanh nghiệp có lợi nhuận tốt, quản lý chi phí hiệu quả, thể hiện sự tăng trưởng mạnh mẽ và hấp dẫn với nhà đầu tư.

Để đánh giá chính xác, ROS cần được so sánh với mức trung bình ngành và kết hợp với các chỉ số tài chính khác để có cái nhìn toàn diện về hiệu quả kinh doanh.

5. Các nhân tố ảnh hưởng tới tỷ suất lợi nhuận

Tỷ suất lợi nhuận của doanh nghiệp chịu tác động bởi nhiều yếu tố quan trọng, bao gồm:

Tỷ suất giá trị thặng dư:
Thể hiện mức độ hiệu quả trong việc tạo ra giá trị gia tăng từ tư bản khả biến. Tỷ suất này càng cao, tỷ suất lợi nhuận càng lớn và ngược lại.
Cấu tạo hữu cơ của tư bản:
Là tỷ lệ giữa tư bản bất biến (máy móc, thiết bị) và tư bản khả biến (lao động). Nếu cấu tạo hữu cơ tăng mà tỷ suất giá trị thặng dư không đổi, tỷ suất lợi nhuận sẽ giảm.
Chi phí sản xuất và quản lý:
Khi chi phí được tối ưu hóa, doanh nghiệp có thể tăng lợi nhuận từ doanh thu, từ đó cải thiện tỷ suất lợi nhuận.
Chiến lược giá và marketing:
Giá bán hợp lý kết hợp với các chiến lược marketing hiệu quả giúp tăng doanh thu, góp phần nâng cao tỷ suất lợi nhuận.
Tốc độ chu chuyển của tư bản:
Nếu tư bản quay vòng chậm trong năm, tỷ suất giá trị thặng dư giảm, dẫn đến tỷ suất lợi nhuận giảm.
Tiết kiệm tư bản bất biến:
Khi tư bản bất biến (như chi phí đầu tư cơ sở vật chất) tăng mà tỷ suất giá trị thặng dư và tư bản khả biến không đổi, tỷ suất lợi nhuận sẽ giảm.

Kết luận

Tỷ suất lợi nhuận là công cụ quan trọng giúp doanh nghiệp nhìn nhận đúng về khả năng sinh lời và mức độ hiệu quả trong việc sử dụng nguồn lực. Không chỉ hỗ trợ ra quyết định kinh doanh chính xác hơn, chỉ số này còn là căn cứ để so sánh hiệu quả giữa các sản phẩm, bộ phận hoặc với đối thủ cùng ngành. Hiểu rõ và vận dụng tốt tỷ suất lợi nhuận sẽ giúp doanh nghiệp tối ưu chiến lược tài chính và hướng đến tăng trưởng bền vững.

1. Tỷ suất lợi nhuận là gì?